Στον Τζιοβάνι Βέργκα (1844-1922) η κλασική "Ιστορία της Ιταλικής λογοτεχνίας" των Φλαμινί - Κρεμιέ (1930) αφιερώνει... πέντε σειρές και στον Λουίτζι Πιραντέλλο... μισή σελίδα. Για τον πρώτο, γράφει ότι: "Εις τα διηγήματά του, τα οποία είναι παρμένα από την ζωήν, παρουσιάζει μεγάλην δραματικήν δύναμιν". Και ότι: "Είναι φανερά εις αυτόν η επίδρασις του νατουραλιστικού μυθιστορήματος, το οποίον εθριάμβευεν εκείθεν των Άλπεων διά των έργων του Ζολά".

Για τον δεύτερο, αποφαίνεται ότι: "Αποκλίνει προς την παραδοξολογίαν, την σοφιστικήν, τον χιουμορισμόν" (sic). Επίσης, ότι: "Εισάγει εις την δραματικήν τέχνην μιαν νέαν νοοτροπίαν, εις την οποίαν κυριαρχεί μια λεπτότατη διαλεκτική. Και τούτο μόνον είναι το ασφαλές. Όσον αφορά την οριστικήν θέσιν την οποίαν δύναται να διεκδικήσει ο Πιραντέλλο εις το ευρωπαϊκόν θέατρον, δεν είναι ευχερές να ορισθεί αυτή από τούδε...".

Τότε ακόμη δεν ήταν εύκολο να διακρίνει κανείς τη λεπτή διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στον ανάλαφρο μεσογειακό "νατουραλισμό" του Ιταλού Βέργκα και τον βαρύτερο αντίστοιχο "βερισμό" του Γάλλου Ζολά. Και οι δύο θέλουν να εκθέσουν γυμνή την "αλήθεια", οι "αλήθειες" τους όμως διαφέρουν. Για να έρθει ο Πιραντέλλο και να μας αποδείξει διαλεκτικά, στο δικό του θέατρο, ότι "δεν υπάρχει αλήθεια"! Ότι κάθε άνθρωπος είναι... την ίδια στιγμή χίλιοι άνθρωποι, είναι ό,τι πιστεύουν οι άλλοι ότι είναι.

Ακόμη, τότε, η κριτική δεν μπορούσε να διακρίνει το λεπτό, σχεδόν αδιόρατο, νήμα που συνδέει τον Βέργκα με τον ίδιο τον Πιραντέλλο. Σικελιανοί και οι δύο, μας μιλούν για το "μαύρο σικελιάνικο αίμα". Ο Βέργκα μας αφηγείται "ρεαλιστικά" ιστορίες πρωταρχικού πάθους, έρωτα, ζήλειας, δίψας για εξουσία, φιλαργυρίας. Οι ήρωές του είναι ανθρώπινες "κούκλες", νευρόσπαστα που αιώρουνται στα νήματα του παντοδύναμου ένστικτου, της ηδονής και του θανάτου, για να συντριβούν επάνω στα τείχη των κοινωνικών συμβάσεων.

Στον Πιραντέλλο, αν αφαιρέσουμε το διαλεκτικό περίβλημα, το "θέατρο μέσα στο θέατρο" της περίτεχνης γραφής του, κι αν αποσπάσουμε τις "μάσκες" από τα πρόσωπά του, θα δούμε τότε να απομένει στον πυθμένα των έργων του ένας δραματικός πυρήνας φτιαγμένος από το ίδιο σκληρό υλικό: μια "ρεαλιστική" ιστορία ακατάτμητου πρωταρχικού πάθους, που εκτίθεται στη σκηνή, όπως ακριβώς συμβαίνει, τη στιγμή ακριβώς που "γίνεται".

Αυτή είναι η συγγένεια, "εξ αίματος" (μαύρου), ανάμεσα στους δύο Σικελιάνους. Ο Πιραντέλλο, εξάλλου, δεν ήρθε από το πουθενά, κατεβαίνει από τη νεότερη ιταλική θεατρική "σχολή της κούκλας", που έχει ως απώτερο πρόγονό της την "Κομμέντια". Όπως η σχολή του ιταλικού "νατουραλισμού" ή "βερισμού", που γέννησε και τον μεγάλο ιταλικό κινηματογράφο, δεν έπεσε από τον ουρανό. Έχει πίσω της τους "ρεαλιστές" Πετρώνιο και Βοκκάκιο κ.ο.κ.... μεταλλαγμένους.

Για να κατανοήσουμε τον Πιραντέλλο, και μέσω αυτού το σύγχρονο ευρωπαϊκό θέατρο που είναι συνδημιουργός του, πρέπει απαραιτήτως να έχουμε πρώτα γνωρίσει τους θεατρικούς προγόνους, αλλά και τους εκ πλαγίου συγγενείς του. Το κομμάτι αυτό της ιστορίας του ευρωπαϊκού θεάτρου, μένει άπαικτο και άγνωστο στον τόπο μας. Αυτόν τον καλό στόχο έχει βάλει τα τελευταία χρόνια το "Θέατρο Πρόβα" της Μαίρης Ραζή και του Σωτήρη Τσόγκα.

Έχει έτσι ανεβάσει τα τελευταία χρόνια, με επιτυχία, ανάμεσα σε άλλους τη "Μάμμα" του Ρουσέν, τη "Φλαντρώ" του Παντελή Χορν, τη "Δράκαινα" του Μπόγρη, το "Μια νύχτα μια ζωή" του Μελά, σήμερα τη "Lupa" του Βέργκα. Η "Lupa" προσθέτει άλλον έναν κρίκο στην αλυσίδα των "τρομερών" μεσογειακών μητέρων, που ενσαρκώνει επιτυχώς η Μαίρη Ραζή, σε μετάφραση της Εύας Γεωργουσοπούλου, σε σκηνοθεσία του Σωτήρη Τσόγκα, που έχει επίσης διασκευάσει το έργο.

Το πρωτότυπο έργο είναι μια "αγροτική τραγωδία" που εκτυλίσσεται στο μεγαλύτερο μέρος του στην ύπαιθρο, διαθέτοντας μάλιστα έναν "άτυπο" χορό από ανθρώπους της γης. Η διασκευή του Τσόγκα περιορίζει την έκτασή του, αφαιρώντας πρόσωπα του "χορού", για να το προσαρμόσει με επιτυχία στον εσωτερικό χώρο του πλούσιου αγροτικού σπιτιού, όπου κατ' ουσίαν συμβαίνουν όλα. Φέρνοντάς το, έτσι, πιο κοντά στον ρεαλιστικό -α λα ιταλικά- πυρήνα του.

Από την άλλη όμως μεριά, το έργο αυτό του Βέργκα, χάνει σε "ποιητικότητα". Δεν είμαι υπέρ της "ποιητικότητας" στο θέατρο, προτιμώ τη σκέτη ποίηση. Αυτό το έργο είναι όμως έτσι φτιαγμένο, μπολιασμένο με "ποιητικότητα" ως αντίβαρο του "ρεαλισμού" του. Αν ο λόγος που ανέβηκε το έργο αυτό είναι παιδευτικός, τον οποίο τιμώ απολύτως, και αν έχει ως στόχο του να "δείξει" τους μηχανισμούς του έργου, πρέπει τότε να τα δείχνουμε όλα, και τις αρετές και ελαττώματά του, διδακτικά και "από απόσταση", χωρίς ρεαλιστικές υποκριτικές ταυτίσεις, που μπορεί κάθε στιγμή να οδηγήσουν σε μελόδραμα.

"Ναι" στη διασκευή του, φτάνει όμως να είναι "α λα Μπρεχτ". Διατυπώνω αυτή την ένσταση. Κατά τα άλλα η παράσταση πετυχαίνει τον παιδευτικό αλλά και αισθητικό στόχο της, κυλώντας σε οικείους, ενιαίους ρυθμούς και ομοιόμορφο ύφος, μέχρι το κρεσέντο του τραγικού τέλους, δουλεμένη καλά και υπηρετούμενη από τους ανθρώπους της μέχρι αυταπάρνησης (Μαίρη Ραζή, Σωτήρης Τσόγκας, Σπύρος Περδίου, Σωτήρης Δούβρης, Χρύσα Παπαδοπούλου στους ρόλους, σκηνικά - κοστούμια της Καλλιόπης Κοπανίτσα, μουσική του Νίκου Χαριζάνου, φωτισμοί του Αχιλλέα Κουτσούρη, βίντεο του Παν. Τσάγκα).

Περιμένω με ανυπομονησία... έως επόμενο, φυσικό, βήμα της "Πρόβας", ένα έργο του Πιραντέλλο.